Światowa Organizacja Zdrowia definiuje zdrowie psychiczne jako stan pełnego fizycznego, umysłowego i społecznego dobrego samopoczucia. Encyklopedyczny słownik psychiatrii sygnalizuje, że to definicja zbyt ogólna, podobny stan może wystąpić, np. w stanie maniakalnym. Według tego słownika zdrowiem psychicznym jest:
zespół cech i reakcji osobniczych nie odbiegający od normy psychicznej. Normę psychiczną należy ujmować w relacjach dynamicznych, a nie stacjonarnych, biorąc pod uwagę, że chodzi tu m. in. o harmonijne zrównoważenie często sprzecznych tendencji wynikających z cech charakteru, temperamentu i popędów, a również czynności intelektualnych danego osobnika w celu osiągnięcia optymalnego zaspokojenia zarówno potrzeb osobniczych, jak i środowiskowych, w tym społecznych. To co uważamy za normę psychiczną, związane jest nie tylko z cechami osobowości jednostki, ale też z normami panującymi w danych środowiskach społecznych, kulturowych.
Zatem jeśli kanibalizm jest obyczajem społecznym, spełnianie go jest zachowaniem normalnym, jeśli nie jest, jak w naszym społeczeństwie, do normy zaliczany nie jest. Można tam również przeczytać, że brak niedołęstwa psychicznego lub fizycznego, czy objawów choroby nie musi jeszcze oznaczać zdrowia psychicznego. Ciekawsze ujęcie zdrowia psychicznego znalazłem na forum psychiatrycznym „Pozytywne zdrowie psychiczne: modele i implikacje kliniczne” w artykule G.E. Vaillant'a „Pozytywne zdrowie psychiczne: czy istnieje definicja międzykulturowa?” Wymienia się tam siedem sposobów definiowania zdrowia psychicznego. Pierwszym z nich to zdrowie psychiczne jako stan powyżej normy, co oznacza wynik powyżej 80 punktów w skali Globalnej Oceny Funkcjonowania (GAF). Drugi to obecność wielu mocnych cech człowieka. Trzeci mówi o dojrzałości. Czwarty to przewaga pozytywnych emocji. Piąty, wysoki poziom inteligencji społeczno-emocjonalnej. Szósty, subiektywny dobrostan. Siódmy, to psychiczna sprężystość. Pokrótce wyjaśnię, co znaczą.
Globalna Ocena Funkcjonowania, skala zdrowia-choroby opracowana m. in. przez L. Luborsky'ego oparta jest o definicję zdrowia psychicznego jako „idealnego stanu całkowitej integracji, odporności w obliczu stresu, poczucia Szczęścia oraz społecznej skuteczności”. Tak rozumiane zdrowie psychiczne orzekane jest o najwyższych wynikach testu, od 95 do 100 punktów. Definicja ta zakłada istnienie autonomii jednostki, co znaczy czynną relację z własnymi uczuciami i tożsamością, nastawienie na przyszłą egzystencję przez dążenie do samorealizacji, sprawne rozwiązywanie przeszkód, które obejmuje trafne zrozumienie rzeczywistości, odporność na stres i kontrola otoczenia, zdolność do Miłości, pracy i zabawy. Definicja ta ujmuje także dużą tolerancję w stosunku do kontaktów z innymi i na izolację. Wynik od 80 punktów w górę przyjmowany jest za pozytywne zdrowie psychiczne.
W modelu zdrowia psychicznego jako występowania wielu mocnych stron człowieka opracowanego przez psychologów C. Petersen'a i M. Seligman'a przez mocne strony rozumie się plastyczne cechy charakteru, jak życzliwość, łatwość wybaczania, ciekawość, uczciwość, mądrość, optymizm, zdolność do zmiany na lepsze.
Zdrowie psychiczne jako dojrzałość oznacza ciągły proces rozwoju i dojrzewania trwający przez niemal całe życie. Większa dojrzałość to lepsze zdrowie psychiczne. W tej definicji zdrowie psychiczne utożsamiane jest ze zdolnością do Miłości, unikaniem stereotypowych rozwiązań przeszkód, realistyczna akceptacja przeznaczenia determinowana czasem i miejscem życia, trafne oczekiwania i cele oraz nadzieja. Według współtwórcy E. Eriksona dojrzałość, a zatem zdrowie psychiczne osiąga się przez realizację czterech zadań rozwojowych: tożsamości, intymności, generatywności i integralności. G.E. Vaillant dołączył do tego: konsolidację kariery zawodowej i rolę strażnika znaczenia. Tożsamość oznacza realizację pewnych cech i warunków z którymi jednostka się identyfikuje, może to dotyczyć wyjścia z domu i założenia rodziny, ukształtowanie sposobu wypowiadania się, wyrażanie wzorców, wśród których jednostka wyrastała. Faza intymności to wytworzenie zdolności do niesamolubnej relacji z partnerem opartej na wzajemności. Zasadniczo intymność rozumiana jest tu jako bliska relacja emocjonalna, zaangażowanie w przeżywanie drugiego człowieka. Realizowanie konsolidacji kariery zawodowej następuje równolegle do intymności, oznacza zrozumienie, że praca zawodowa jest tym dla dorosłego czym zabawa dla dziecka. Wiąże się z zadowoleniem, rekompensatą w postaci samorealizacji i świadomością użyteczności, osiąganiem kompetencji i zaangażowaniem. Generatywność to wyraźna troska o następną/e generacje, służba jako przewodnik, mentor, doradca dla młodszych, mniej wiedzących. Etap strażnika znaczenia to człowiek przekazujący tożsamość społeczną w tym rodzinną, jako tradycję. W odróżnieniu od generatywności jest to poszerzenie zakresu troski, o ile na etapie generatywnym może chodzić o wąską grupę ludzi, nawet tylko własne dzieci, dla strażnika znaczenia zakres troski obejmuje wszystkich, cechuje się bezstronnością, mądrością i sprawiedliwością. Ostatni etap integralności cechuje się osiąganiem jedności „wewnętrznej” i z całym światem, akceptacja własnego życia, osiąganie spokojnej równowagi.
Zdrowie psychiczne jako pozytywne emocje, do głównych zalicza się: Miłość, nadzieję, radość, wybaczenie, współczucie, wiarę, respekt, podziw i wdzięczność. Emocje te dotyczą relacji z ludźmi, nie chodzi tylko o relację do siebie. Mniej ważne ze względu na relację podmiotu do siebie jest: podniecenie, zainteresowanie, zadowolenie, humor i poczucie panowania nad sytuacją. Emocje odwrotne, mogące grać istotną rolę w przeżyciu, także nie przekraczają relacji podmiotu do siebie. Choć równie silne może być odczuwanie gniewu, czy zemsty jak wybaczenia, to oddziaływanie na zdrowie jednostki jest zupełnie inne. Emocje pozytywne sprawiają, że widzimy „las zamiast drzew”, osiągamy szerszy ogląd. Odwrotne sprawiają, że patrząc na las widzimy drzewa, świadomość staje się węższa. Emocje pozytywne czynią nas elastycznymi, kreatywnymi, integrują z sobą i otoczeniem, podnoszą sprawność, zwiększają tolerancję, czy tworzą lepszą moralność. Wykazano, że emocje pozytywne wywołują podobny efekt jak medytacja, zmniejszają ciśnienie krwi, obniżają podstawowy metabolizm, tętno, częstość oddechów, napięcie mięśni, tworzą spokój i równowagę.
Zdrowie psychiczne rozumiane jako inteligencja społeczno-emocjonalna. Wysoka inteligencja społeczno-emocjonalna oznacza wysokie zdrowie psychiczne. Inteligencję społeczno-emocjonalną definiuje się jako: trafne świadome spostrzeganie własnych emocji, ich modyfikowanie, aby odpowiednio je wyrazić, rozpoznawanie i właściwe reagowanie na emocje innych, umiejętność negocjowania w relacjach z innymi i zdolność skupiania emocji na celu.
Zdrowie psychiczne jako subiektywny dobrostan (M. Seligman, E. Diener), gdzie subiektywny dobrostan znaczy poczucie Szczęścia. Subiektywny dobrostan umożliwia dbałość o siebie, samo-opiekę, zabieganie o dobry, bo funkcjonalny własny stan, zatem dbałość o zdrowie psychiczne i fizyczne. W tym przypadku mierzy się zadowolenie z życia, zadowolenie z małżeństwa, z pracy i wiele innych. Ma to być stan pochodzący z radości, miłości niesamolubnej, samokontroli, własnej skuteczności, zabawy, „unoszenia się wśród zdarzeń bez wysiłku”, z dyscypliny duchowej, koncentracji, dojrzałego poczucia humoru, czy uwolnienia się od doskwierających rzeczy, jak pretensje, rozgoryczenie, użalanie nad sobą. To stan zdrowego, niepochodzącego w nadmiar, zrównoważonego zadowolenia z siebie.
Sprężystość psychiczna jako kryterium zdrowia psychicznego. Sprężystość psychiczna oznacza umiejętność plastycznego radzenia sobie w sytuacjach trudnych, nieoczekiwanych. Wyróżnia się sposoby twórcze, cechujące zdrowie psychiczne i destrukcyjne. Do pierwszych zalicza się „dojrzałe obrony”, jak nieczynienie krzywdy, trzymanie fasonu, zdawanie sobie sprawy z możliwego w przyszłości bólu, rezerwa, np. poczucie humoru w odniesieniu do siebie, sublimacja, czyli przenoszenie aktywności na lepszy cel.
Nowa definicja zdrowia psychicznego
Wielość prób zdefiniowania zdrowia psychicznego i różne akcenty w tych definicjach świadczą o bogatej strukturze poruszanego zagadnienia i trudności w ujęciu tej struktury w jednej i zupełnej definicji. Świadczy to także o tym, że rozważania nad definicją zdrowia psychicznego trzeba podnieść i uczynić bardziej abstrakcyjnymi, z wyższej perspektywy ująć wielość własności wpisywanych w zdrowie psychiczne. W ten sposób dostrzec wspólną własność wszystkich cech jakie przypisuje się zdrowiu psychicznemu. Tą wspólną własnością jest Prawda rozumiana jako zgodność z podmiotem i jego potrzebami, i funkcjonalność (użyteczność) także zgodna z podmiotem i jego potrzebami. W rezultacie możliwe staje się bardziej ogólne zdefiniowanie zdrowia psychicznego:
Zdrowie psychiczne to znajomość (aktualna wiedza) Prawdy (zgodności, funkcjonalności/użyteczności) i czynnie realizowana potrzeba poznania Prawdy (otwartość poznawcza), w relacji emocjonalno-rozumowej i w relacji z Bytem.
Można tę definicję uzupełnić o element, który już w niej występuje, choć w sposób niejawny, o brak ignorancji, czyli czynne pozbywanie się niewiedzy, motywowana naturalną potrzebą wola poznania. Ten element ujęty jest w sposób pozytywny w czynnym realizowaniu potrzeby poznania Prawdy. Aby powyższa definicja stała się lepiej zrozumiała należy wyjaśnić czym jest Prawda, czym zgodność i funkcjonalność, bo te słowa zostały użyte jako synonimy Prawdy.
Stosując uproszczoną definicję Prawdy, można powiedzieć, że: Prawda jest tym, co jest rzeczywiście (zgodność myśli z rzeczywistością). Zdanie to znaczy tyle, że Prawda jest tym, co można pomyśleć, a słowo rzeczywiście oznacza, że to, co zostało pomyślane podlega logicznej, emocjonalnej i empirycznej weryfikacji. W efekcie treści na płaszczyźnie myślenia i doświadczenia zmysłowego zgadzają się, pokrywają się. Prawda występuje więc w myśleniu i doświadczeniu, ta sama musi zgadzać się na obu tych płaszczyznach istnienia podmiotu (istnienie mentalne i empiryczne). Zatem zdrowie psychiczne jest stanem umysłu, który ulega odzwierciedleniu w doświadczeniu, czy to w zachowaniach czy komunikacji, czy stworzonych stanach przedmiotowych. W wyniku pomiędzy myśleniem i doświadczeniem następuje spójność. W tym miejscu można wprowadzić słowo zgodność, synonim słowa Prawda, występuje już w spójności myślenia z doświadczeniem, faktyczne jego znaczenie jest o wiele szersze. Zgodność dotyczy spójności podmiotu z Bytem (doświadczeniem) w najszerszym zakresie, czyli zawsze i wszędzie. W sensie bardziej szczegółowym dotyczy spójności z prawami fizyki, to zgodność z doświadczeniem praw na jakich funkcjonują przedmioty i zjawiska (np. ktoś nie twierdzi, że może dokonywać czegoś niemożliwego z punktu widzenia praw fizycznych). Dotyczy spójności z prawami na jakich funkcjonuje życie społeczne, więc dotyczy zgodności z innymi podmiotami. Przede wszystkim dotyczy spójności z prawami myślenia, „wewnętrzną budową” podmiotowości. W tym ujęciu zgodności, zdrowie psychiczne to stan dysponowania pełną zgodnością z Bytem i stan intencjonalnego dążenia do zgodności. Następne słowo to funkcjonalność rozumiane także jako użyteczność, znaczą tyle, że stan prawdziwego zdrowia psychicznego, zgodności z całym Bytem i sobą jest twórczy dla jednostki i Bytu. Zgodność oparta na znajomości Prawdy umożliwia sprawne i harmonijne funkcjonowanie w swoim życiu osadzonym w Bycie. Kreuje jednostkę i Byt w sposób twórczy, bo tworzący więcej możliwości, perspektywę dalszego istnienia. Prawdy można użyć i funkcjonować na jej podstawie, bo jest spójna, co znaczy, że zawsze umożliwia spójność pomiędzy myśleniem podmiotu i doświadczeniem (Bytem). Prawda, zgodność, funkcjonalność umożliwia tworzenie trwale odpowiedniego myślenia i działania, które staje się podstawą (fundamentem) dla dalszego myślenia i działania. Na tej drodze podmiot tworzy własny byt jednostkowy w sposób gradualny, gdzie każda spójna aktywność umożliwia dalszą spójną i dojrzalszą (lepszą) aktywność. Pozwala unikać błędów, myślenia i działania opartego na fałszu, który stwarza rodzaj wyłomu, destrukcję w harmonijnie gradualnym procesie rozwoju.
Teraz można uszczegółowić podaną definicję i wskazać na związek z wcześniej przytoczonymi próbami zdefiniowania zdrowia psychicznego. Otóż należy zauważyć, że wcześniejsze definicje wymieniają i utożsamiają zdrowie z konkretnymi doświadczeniami zgodności. Zgodność dotyczy myślenia, które skutecznie realizowane w doświadczeniu tworzy zgodność z doświadczeniem. Zgodność ta poznawana w refleksji na doświadczeniem pozwala podmiotowi na uzyskanie wtórnego sygnału, weryfikację pierwotnego myślenia i realizację potrzeby tożsamości z Bytem. W tym ujęciu wymienione we wcześniejszych definicjach własności zdrowia psychicznego są przejawami naturalnej potrzeby Prawdy, zgodności, użyteczności. Prawda jest tu wszystkim tym, co jest zgodne z naturą podmiotowości, co jest naturą podmiotu. Jest tym, co przed świadomym poznaniem, pierwotnie ukryte jest w podświadomym umyśle podmiotu. Ulega świadomemu poznaniu, wyłania się z podświadomości w wyniku uświadomienia, poznania. Jeśli to faktycznie Prawda (obiektywizm) rezultat myślenia i działania wywołuje zgodę w podmiocie. On zgadza się z odpowiedniością dla niego tego, co poznał, bo to, co poznał należy do jego natury i odpowiada mu oraz tworzy zgodność z Bytem. Zatem wszystkie własności wymienione we wcześniejszych definicjach należą do zdrowia psychicznego, o ile rzeczywiście tworzą w podmiocie stan zgodności.
Struktura założeń nowej definicji zdrowia psychicznego
- Emocjonalno-rozumowa budowa podmiotowości
W celu lepszego zrozumienia tematu proponuję bardziej uporządkowane spojrzenie. Należy zauważyć, że to czym dysponujemy jak podmioty (pomijając ciało) to emocje i świadomość, utożsamiana przez mnie z rozumem, zdolnością jasnego, analitycznego postrzegania. Relacja do różnych bodźców zawsze obejmuje aktywność emocjonalną i rozumową. Aktywność ta może być w większym stopniu emocjonalna albo odwrotnie w większym stopniu rozumowa, może także obejmować zrównoważony udział emocji i rozumu. Ważne jest tutaj, aby spostrzec, że jako umysł przyjmujemy stosunek emocjonalno-rozumowy. Nie oddziałujemy (nie przyjmujemy stosunku) na doświadczenia (bodźce) czymś innym.
Ujmując naszą cielesność fakt, że jako umysł osadzeni jesteśmy w ciele, nasze emocjonalno-rozumowe relacje z doświadczeniem ulegają przekształceniu w działania cielesne. Można tu wymienić aktywność werbalną, używanie języka i wszelkich dźwięków. I aktywność cielesną zmierzającą do uczynienia czegoś, zmiany układu przedmiotowego obecnego w doświadczeniu. O ile aktywność mentalna (emocje i świadome spostrzeżenia) i mówienie w warunkach empirycznych można zaliczyć do deklaracji wiedzy przez podmiot. O tyle aktywność cielesna czyniąca zmiany wśród przedmiotów, to działanie na podstawie posiadanej wiedzy (zadeklarowanej myślowo przed sobą lub werbalnie przed innymi znajomości Prawdy) ulegające weryfikacji w doświadczeniu przez uczynienie celowej zmiany lub nie. Do działania zmierzającego do wywołania zmian przedmiotowych zaliczyć można także mówienie, komunikację, która wywołuje zmiany w podmiotach i skłania ich do działań. Weryfikacji ulega znajomość Prawdy przez zdolność wpłynięcia na inne podmioty. Jednak ten sposób oddziaływania dotyczy tylko podmiotów i tylko jeśli sposób komunikacji jest znany tym podmiotom (komunikacja to więcej niż język). W obu przypadkach oddziaływania na podmioty i przedmioty aktywność działającego podmiotu ukształtowana jest przez wiedzę o Prawdzie wyrażaną w wiedzy rozumowej i emocjonalnej, np. oddziaływanie w gniewie (emocje) zmienia za dużo, a zbyt przewrażliwione za mało. Ważne jest aby ustalić, że dysponujemy tylko aktywnością mentalną obejmującą emocje i świadomość. Aktywność ta, raz, bezpośrednio nie wywołuje wyraźnych zmian empirycznych (przez pomyślenie góry przesunąć nie można), dwa, za pośrednictwem użycia ciała lub wpływu na inne podmioty zmiany empiryczne można wywołać.
- Zgodność samoświadomości jako formy istnienia z treściami wypełniającymi tę samoodnośną świadomość, podmiot
Należy zauważyć, że najbardziej podstawową własnością podmiotu jest samoświadomość, rozumiana jako zdolność spostrzegania siebie i wszelkich dalszych treści wypełniających świadomość spostrzegającą siebie. Dzięki tej pierwotnej własności wiemy, że istniejemy, bo spostrzegamy naszą świadomość (nią samą). Po tym dopiero spostrzegamy ciało, gdy ustalone zostało istnienie świadomości, spostrzegania. Zatem dzięki samoświadomości spostrzegamy wszelkie inne treści jakie zjawiają się w świadomości. Samoświadomość, czyli samoodnośność podmiotowości jest formą istnienia. Ta forma skrywa w sobie znaczenie polegające na tym, że można tę formę poznawać i w rezultacie poznawać jej znaczenie, umożliwia autoweryfikację własnego istnienia (poznawanie poznawania). Pozwala na poznawanie wszystkiego, w tym zgodności pomiędzy tym, czego podmiot pragnie, co leży w jego początkowo podświadomej naturze, a tym czego doświadcza. Zgodność tutaj pozwala mu na rozwój własnego życia i zdrowie psychiczne.
Zasadniczo funkcja samoodnośności służy podmiotowi do poznawania własnych emocji, w efekcie czego ulegają one uświadomieniu, co znaczy, że rozumowe treści podświadome, które zjawiają się w formie emocji ulegają poznaniu, wyjaśnieniu i zrozumieniu, stają się treściami naocznymi. Tak jak można zdać sobie sprawę z tego, że wobec osoby ukochanej posiadane uczucie jest uczuciem Miłości, emocja staje się jasną i uświadomioną wiedzą po tym jak była tylko odczuwana, rozumowo spostrzegane było odczuwanie. Zatem samoświadomość służy podmiotowi do świadomego poznawania treści zjawiających się w relacji emocjonalno-rozumowej. Jeśli występuje pomiędzy nimi zgodność, jak w przytoczonym przed chwilą przykładzie Miłości, mamy do czynienia z aktywnością twórczą zmierzającą i świadczącą o zdrowiu psychicznym. Jeśli podmiot reaguje na coś odczuciem nienawiści mamy do czynienia z sytuacją odwrotną, bo choć ma posłużyć do obrony siebie i zachowania swojego dobrostanu, w tym odzyskania naruszonego dobrostanu. Ma to nastąpić przez walkę i destrukcję, a więc naraża bardziej naruszony dobrostan. To działanie sprzeczne, które stoi w sprzeczności z dobrostanem, także z wolą posiadania zdrowia psychicznego i tworzy szereg dalszych sprzeczności.
Prawda, zgodność i użyteczność/funkcjonalność występuje w relacji emocji i rozumu, która jest elementem pierwotnej własności podmiotu, samoświadomości. Można to sobie wyobrazić jako uśpioną świadomość, w której jako treść pojawia się emocja, jej obecność rozbudza świadomość poznawczo. Proces poznawania jest procesem poszukiwania Prawdy o tym, co jest treścią świadomości, to proces znajdowania zgodności i użyteczności poznawanej treści. Tu zgodność w sposób najbardziej źródłowy świadczy o posiadaniu zdrowia psychicznego. Świadczy o tym także dążenie do zdrowia cechujące się wolą przekraczania sprzeczności, aby zastąpić je zgodnością. To proces poznawczy rozwijany przez wszystkie podmioty w życiu spowodowany tym, że życie zaczyna się od niewiedzy (jak tworzyć zgodność zawsze i wszędzie).
- Istnienie mentalne i materialne
Ostatnia z podstawowych uwag do niniejszego modelu wydaje się oczywista. Mowa o niej ponieważ w zdrowiu psychicznym bardzo ważną rolę gra występująca na tej drodze relacja zgodności. Chodzi o spostrzeżenie, że jako konstrukt mentalno-cielesny człowiek spostrzega swoje istnienie we własnym umyśle, jako umysł. A jako umysł odkrywający swoje istnienie także w ciele, istnienie to poznaje jako występujące także w materialnym świecie. Zatem chodzi o spostrzeżenie, że nasze istnienie jest dwupłaszczyznowe: mentalne i materialne.
Uwarunkowania zdrowia psychicznego
Powyższe trzy kwestie: relacja emocjonalno-rozumowa, samoświadomość i istnienie na płaszczyźnie mentalnej i materialnej to uwarunkowania dla zdrowia psychicznego. Ponieważ o zdrowiu psychicznym, jako ideale możemy mówić, po pierwsze, jeśli zgodność występuje w relacji emocji do świadomości. Gdy podmiot świadomie zgadza się ze swoją emocjonalnością, rozumie swoje uczucia i odwrotnie dobrze czuje się w swojej wiedzy. Gdy jego zrozumienie siebie i świata wywołuje dobre odczuwanie, samopoczucie. Po drugie, gdy zgodność występuje w relacji podmiotu z doświadczeniami, czyli gdy posiadane emocje i zrozumienie skutecznie realizują cele podmiotu, czyli tworzy zgodność pomiędzy sobą a doświadczanym światem. Ponad tymi warunkami stoi samoświadomość, która służy jako funkcja poznawczo-kontrolna, sposób weryfikowania wzoru (celu) z realizacją (celu), czyli gdy zamiar ulega odzwierciedleniu w wyniku namysłu i/lub w doświadczeniu. Tą drogą podmiot poznaje, że deklarowana znajomość Prawdy (zgodności, funkcjonalności) jest wiedzą realną, bo spostrzega jej realizację w doświadczeniu lub wyniku namysłu/odczuwania. We wszystkich przypadkach faktyczna znajomość Prawdy wywołuje świadomość dobrego zrozumienia siebie i świata, i dobre odczucia, stan zdrowia psychicznego.
Dzięki powyższym ustaleniom można opisać sumę zdrowia psychicznego. Należy zauważyć, że stan zdrowia psychicznego to zgodność stworzona wszędzie (nim jest musi zostać stworzona, to proces poznawczy). Dotyczy podstawowych własności: emocji i świadomości, pierwotnej relacji współzależności (zrozumienie siebie budzi dobre emocje, dobre emocje dają dobre zrozumienie siebie, efekt to dobra świadomość siebie). Emocje, odczucia są pierwotną aktywnością podmiotu. Obecność odczuć, jako obecność czegoś (niejasnego, nieokreślonego, dzianie się (istnienia), podświadoma treść rozumowa) powstająca w świadomości wpływa na tę świadomość w sposób aktywujący. Świadomość stara się poznać emocjonalną aktywność jaka w niej powstaje, poznać „dzianie się własnego istnienia”. W wyniku rozwijany jest proces poznawczy. Na przemian, podmiot wczuwa się i uświadamia sobie emocje dokonując na tej drodze ich poznania i interpretacji. Daje jej wyraz w akcie samoświadomości mającym odzwierciedlać poznaną treści, powstaje wyobrażenie, myśl, sąd, orzeczenie. Wystąpienie niepełnej korespondencji pomiędzy odczuwaną treścią, a jej uprzedmiotowieniem w akcie samoświadomości sprawia, że ponawia odczuwanie treści i dokonuje wyższej interpretacji w przedmiotowym postrzeżeniu świadomości (wyobrażenie, orzeczenie, sąd, myśl). Proces naprzemiennego odczuwania i uprzedmiotawiania trwa do momentu, w którym podmiot decyduje, iż dokonał poznania satysfakcjonującego, osiąga ze sobą zgodność. Nie musi to znaczyć, że jest ono zupełne, absolutne, co sygnalizuje, iż proces poznawczy nad tą treścią jeszcze będzie rozwijany. W przypadku definiowania zdrowia psychicznego chodzi jedynie o zrozumienie na jakiej zasadzie funkcjonuje relacja emocji i rozumu, że emocje ulegają oglądowi przez świadomość i formułowaniu, tworzone są wyobrażenia, sądy itp., ukazujące treści emocji. Z emocji powstaje nasza świadoma (rozumowa) wiedza w procesie uzgadniania (na tej zasadzie prawo stanowione ma źródło w prawie moralnym, które zostało wyjaśnione). Dla zdrowia psychicznego relacja emocji i świadomości ma zasadnicze znaczenie, musi być spójna, co znaczy, że podmiot musi trafnie uświadamiać sobie swoje emocje i znajdować zgodność ze sobą jako odczuwaniem. Nawet jeśli uważa, że dana emocja nie jest odpowiednia, to zgodzić się musi z tym, że tę emocję posiada. Inną sprawą jest wola wyrażenia innej emocji (treści). Ważne jest, aby poznana w sobie emocja nie ulegała ukryciu, a jeśli nie odpowiada, ulegała twórczemu przekształceniu w lepszą, sublimacji.
Zgodność w relacji emocjonalno-rozumowej jest zasadnicza, to fundament zdrowia psychicznego, które w następstwie przenoszone jest na drugą relację: podmiot – Byt (doświadczenie). Z nią wiążą się relacje: podmiot – inny podmiot, podmiot – przedmiot, które ulegają konkretyzacji na bliskich, sąsiadów, obcych, zwierzęta, rośliny, dom, samochód itd. Ażeby zgodność mogła wystąpić w jakiejkolwiek innej relacji niż własne emocje i rozum, musi zaistnieć w tej relacji najpierw. Relacja emocjonalno-rozumowa wyraża pierwotną intencję zgodności i co ważne skuteczność realizacji tej intencji ze sobą, czyli osiągnięty poziom rozwoju. Jeśli skuteczność realizacji jest wysoka, jest to łatwo dostrzegalne w doświadczeniach zmysłowych podmiotu i z nim, bo dąży do otoczenia się zgodnością w świecie i w relacji ze sobą, a najmniej wyraża w doświadczeniach intencję, aby zgodność tworzyć. Należy zauważyć, że zgodność emocjonalno-rozumowa, ze sobą, jest ważniejsza niż zgodność ze społeczeństwem (nie dotyczy Bytu jako całości), lepiej świadczy o zdrowiu psychicznym. Bowiem jeśli zdrowszy, lepiej rozwinięty podmiot znajdzie się w społeczeństwie o niższy poziomie rozwoju, gdzie średnia (norma) zdrowia psychicznego będzie niższa od jego zdrowia, jego niezgoda na zrównanie się z tą średnią nie będzie oznaką braku zdrowia. Będzie to wyraz większej świadomości tego, czym jest zdrowie psychiczne i w jakim kierunku zmierza postęp poznawczy.
Równowaga emocjonalno – rozumowa jako zdrowie psychiczne
Zgodność emocjonalno-rozumowa w procesie poznawania Prawdy, tworzenia zgodności i funkcjonalności/użyteczności odznacza się akceptacją równego udziału emocji i rozumu, bo emocje i świadomość są równoprawne z natury. To Prawda o zdrowiu psychicznym, która poznawana jest w procesie rozwoju, poznawania siebie. Co to znaczy łatwiej wyjaśnić stosując analogię. Jeśli rozum utożsamimy z ostrością w związku z jasnością do jakiej dąży i analitycznym charakterem, a emocje z krągłością, syntezą, niedokładnością lub działaniem ogólnym, niepunktowym. Wtedy można zauważyć, że nasza aktywność, w której udział biorą te czynniki, najlepsza jest, gdy udział tak rozumianej funkcji rozumu i emocji jest zrównoważony, dopasowany do doświadczenia. Fakt ten poznawany jest jako rezultat aktywności, która wywołuje dobre odczucia, zrozumienie siebie i doświadczenia. Mówimy wtedy, że aktywność jest wyważona. W takiej sytuacji doświadczamy zgodności rozumu i emocji w sobie. Równowaga ta powstaje, bo zgodność osiągnięta została wcześniej w sobie, nim aktywność została podjęta. Zgodność (jako cel) osiągnięta przed aktywnością rzutowana była w jej trakcie, jako intencja realizująca zgodność w doświadczeniu. Zgodność w doświadczeniu umożliwia stworzenie zgodnej sytuacji (przedmiotowej lub/i z innymi podmiotami), która jako taka staje się możliwa do zrozumienia i odczucia dla innych uczestników doświadczenia lub przez zgodne połączenie przedmiotów/zjawisk. W rezultacie taka zgodność tworzy zgodność zrozumienia z odczuwaniem w podmiocie po podjętej aktywności, czyli zgodność pierwotna ulega weryfikacji za pośrednictwem doświadczenia. Widać zatem jak zgodność emocjonalno-rozumowa podmiotu rzutowana jest na doświadczenie i inne podmioty, i jak staje się źródłem zgodności w szerszym zakresie. Przypomnę, że zgodność znaczy tutaj Prawdę (prawa, zmiany i stany rzeczywiście istniejące) i funkcjonalność (możliwości), bo zgodność znaczy, że dla osiągnięcia celu użyto prawdziwych (istniejących obiektywnie) praw/własności i w prawdziwej (odpowiedniej) mierze.
Równowaga emocji i rozumu jako naturalne prawo i warunek zdrowia psychicznego jest efektem poznania i ważna jest w tym sensie, aby cel jakim jest poznanie Prawdy został osiągnięty, i aby osiągnięcie to było zgodne z odczuciami, aby nie doszło do nadwyrężenia w wyniku nadmiaru aktywności rozumowej lub, aby doszło do poznania, do którego mogłoby nie dojść jeśli wystąpi nadmiar emocji, jako przewrażliwienia.
